Hallo Marcel,

De afgelopen 2 dagen was ik in Oostende. Een uitwaaidag en een congresdag. Naar aanleiding van mijn 2beJAMmed blog Einde tijdperk boekenkasten in hogeschoolbibliotheek was ik door de organisatie van Informatie aan Zee uitgenodigd om een presentatie te verzorgen.

Ik heb gesproken over ambities, uitdagingen, dilemma’s waar de hogeschoolbibliotheek volgens mij voor staat. Ik sprak op persoonlijke titel op basis van mijn kennis en ervaringen met Nederlandse hogeschoolbibliotheken en technologie-ondersteund leren in hogescholen. Mijn verhaal sloot goed aan op hetgeen ik die dag al had gehoord. Uit een aantal onderzoeken die werden gepresenteerd bleek dat bibliotheken moeten ‘veranderen’, kijk bijvoorbeeld dit filmpje van de IFLA.

Na mezelf te hebben voorgesteld en de ongeveer 50 aanwezigen gevraagd hoe lang zij in een hogeschoolbibliotheek werken, ben ik begonnen met het benoemen van twee recente pubicaties: een reflectie over hogeschoolbibliotheken (Meta (2019) nr. 1) en HBO-bibliotheken slaan nieuwe wegen in (IP (2019) nr. 5) en heb ik me hardop afgevraagd of de hogeschoolbibliotheken in een identiteitscrisis beland zijn. Wat ik bij hogeschoolbibliotheken zie, is:

• veel personeel van boven de 50, en er is weinig/geen aanwas omdat er geen hbo-bibliotheekopleidingen meer zijn. Tijdens de fusiegolf in de jaren 80-90 was ook de tijd van opkomst Google. Bibliotheekopleidingen raakte hun identiteit kwijt en dus ook hun status. In het gezamenlijk ochtendprogramma sprak Ellen Hartman van OCLC, een frisse jonge verschijning in bibliotheekwereld die cijfertjes toonde van de professionele onbalans qua leeftijd in de bibliotheekwereld. Wil je jonge informatieprofessionals in je bibliotheek? Weet dan dat flexibiliteit en blijvend ontwikkelen belangrijk voor hen is. Blij om te horen dat er een Jong Bibliotheek Netwerk is.
• bescheidenheid, het ‘Calimero-effect’
• onvoldoende innovatiekracht. Volgens een recent onderzoek van twee docenten van de laatste IDM-opleiding in Nederland blijkt dat er meer bibliotheekinnovaties zijn dan dat je op het eerste zicht zou zien. Maar ze zijn niet zichtbaar. Andere type medewerkers (technische, creatieve sector) en trainen kan hier verandering in brengen. In het onderzoek zag ik geen voorbeelden van hbo-bibliotheken.
• Tegen het bijna-niet op te boxen aannames van de omgeving dat docenten, onderzoekers en studenten wel kunnen zoeken. Kunnen zoeken (via Google) is nog niet informatievaardig, onderzoeksvaardig en/of mediawijs zijn.

Een hogeschoolbibiotheek is ondersteunend aan het primaire onderwijsproces en heeft een aantal functies:

1. Ontmoetings- en studie-/stilteplek
2. Catalogiseren, collectievorming en uitleen (fysiek en digitaal)
3. Services: trainingen informatievaardigheden studenten en docenten; onderzoekondersteuning, auteursrechteninformatiepunt, etc.

Elke functie heb ik verder toegelicht. Het liefst zou ik geen keuze maken in deze functies, ze zijn allemaal waardevol. Toch dwingen vaak omstandigheden tot een keuze. Deze context kan zijn: aansturing, budget, personeelsbestand, organisatiecultuur, percepties. De hogeschoolbibliotheek is in de kern informatiepartner die een betrouwbare collectie aanbiedt om zo een bijdrage te leveren aan de professionele ontwikkeling van studenten.

Ruimte

In de hogeschool zie ik steeds meer ontmoetings-en samenwerkruimtes in de nabijheid van de opleiding, dat betekent voor mij dat dit (in deze situatie) voor de bibliotheek niet meer de eerste prioriteit is. Alhoewel …. als ik dan het voorbeeld van Thomas More in Mechelen zie, ingericht door Dox, dan gun je toch elke hogeschoolstudent zo’n leeromgeving waar hij zich thuisvoelt.

In tentamentijd is veel behoefte aan concentratiewerkplekken, daarom zou ik stilteplekken creëren en in tentamenperiodes openingstijden verruimen.

In het onderwijs is steeds meer aandacht voor actief leren, een adequate inrichting kan hierbij ondersteunend zijn. De bibliothecaris heeft kennis van inrichten van ruimtes voor samenwerken, deze kennis zou zij kunnen inzetten voor opzetten van learning spaces, of zelfs technologierijke learning spaces 🙂

Collectie

Digitaal tenzij … is de meest gebruikte manier van collectievorming. Logisch. De opmars van digitale collectie zal per domein anders verlopen. Toch twijfel ik of je toch nog een fysieke basis- en handcollectie moet aanbieden. Twijfel zit in nostalgie en het solidariteitsbeginsel.

Studenten krijgen van de opleiding meestal op een presenteerblaadje welke bronnen ze moeten bestuderen, soms zijn dit artikelen, soms handboeken. Bibliothecarissen ondersteunen onderwijs bij samenstellen van literatuurlijsten.  Ik zie ook een rol voor de bibliothecaris om de opleiding te adviseren bij het samenstellen van de verplichte boekenlijst, en om alternatieven aan te bieden. Studenten ergeren zich als maar naar een paar pagina’s uit een duur studieboek wordt verwezen. Soms begrijp ik de keuze van het onderwijs vanwege hoge copyrightkosten. Geef student daarom vooraf duidelijk aan wat gebruikt wordt, zodat ze zelf afweging voor aankoop kunnen maken. Aanschaffen of gebruik maken van streamingdienst als BUKU (maar 25 euro per maand, dat is 300 euro per jaar voor inzage). Tweedehands aanschaffen, of zelf kopieën maken kan uiteraard ook.

Wel of niet boeken beschikbaar stelt, staat los van de wetenschappelijke evidentie dat je beter leert van papier dan van een scherm. Vind je als bibliotheek dat je alle bronnen die het onderwijs aanreikt in beide verschijningsvormen moet aanbieden? Zou je me dit 10 jaar geleden gevraagd hebben, zou ik ja zeggen. Als je keuzes moet maken, dan niet.

De bibliothecaris stimuleert uiteraard het gebruik van open acces!

Oja, en schaf die boetes af 😦

Services

Dit zou, als je het aan mij vraagt, de kerntaak van de bibliotheek moeten zijn. Als informatiepartner van het onderwijs studenten en docenten de weg wijzen en vooral niet van het kastje naar de muur. Hulp en support kan geboden worden bij datamanagement, auteursrechten, informatievaardigheden, mediawijsheid, open leermaterialen, om er maar een paar te noemen.

Van BAAS naar KAAS

Onlangs las ik op het blog van Ronald Capelle die pleitte voor Kowledge As A Service ipv Books As A Service.  De kennis van de bibliothecaris zien als een service (Capelle’s idee was wel iets anders, maar dit maak ik ervan).

Volgens mij moet een hogeschoolbibliothecaris een specialist zijn met didactische competenties die samen met docenten onderwijs ontwerpt. Hij/zij is dus op de hoogte van de veranderende onderwijscontext: blended learning, actief leren, etc., en uiteraard van de (leer)technologische innovaties.

Het gevolg is dat het bibliotheekteam constant moeten afstemmen met elkaar, onderwijs en andere diensten. En bijscholen natuurlijk. Mooi samengevat in het figuur A future ready librarian.

Waar gaan we voor? Waar staan we voor?

Als bibliotheekteam zou je deze vragen regelmatig moeten stellen. Door vinger aan de pols te houden weet je of je nog op de goede weg bent. Voorwaardelijk vind ik dat de bibliothecaris zich blijvend op de hoogte stelt van trends en ontwikkelingen in het informatielandschap. Zoals naar zo’n fijn congres gaan als in Oostende (of lees deze leven lang leren tips van Wilfred Rubens eens).

Wat ik wel opvallend vond is dat ik bij de ‘track hogeschoolbibliotheken’ de enige was die niet verbonden was aan een commerciële partij als Ebsco, ProQuest, LexisNexis. Ik had graag meer hogeschoolbibliothecarissen op het podium gezien.

Dat veranderen niet gemakkelijk gaat liet keynote spreker Paul Smit. Het is voor ons brein lastig om ‘anders te kijken’. Ons reptielenbrein is erg dominant. We moeten sturen op het zoogdierenbrein, dat betekent complimenten maken, niet te veel keuzes aanbieden en zorgen voor plezier. Sturen op gewenst gedrag (weg met die verbodsregels!). Alleen passie of urgentie zorgen voor verandering. En verandering kost tijd, heel veel tijd. Kwestie van blijven herhalen. Paul Smit is ook de keynote bij de SURF Onderwijsdagen. Heb je ook een kans om hem te zien 🙂

Mooi weekend!
Groet,
Judith

Mijn slides zijn te bekijken via Slideshare.