Hoi Marcel,

Jij weet als geen ander hoe je speltheorie voor verschillende uitdagingen kunt inzetten. Jaap Boonstra, hoogleraar organisatieverandering en leiderschap neemt in zijn nieuwste boek Veranderen als samenspel. Een positieve kijk op het veranderen en vernieuwen van organisaties afstand het planmatig vernieuwen. Nu de werkelijkheid veel dynamischer is geworden helpt een planmatige veranderaanpak volgens Boonstra niet meer, je kan dan maar beter gaan spelen 🙂

In de podcast van Tjip de Jong licht hij zijn spelmodel in een uurtje toe. Het boek geeft meer theoretische diepgang en de bijbehorende zeer uitgebreide website biedt achtergrondinformatie, film- en videomateriaal, testjes, etc.

Boonstra’s oratie Lopen over water heb ik gelezen tijdens mijn masterstudie Leren en Innoveren. Ik heb daar destijds ook over geblogd. Ik schreef toen dat: “Boonstra vanuit de dynamische systeemtheorie en het sociaal constructivisme het concept van lerend vernieuwen introduceert. In deze visie veronderstelt hij dat ontwikkelingen en vernieuwingen op gang worden gebracht door instabiliteit en dialoog over de spanning dit dit met zich meebrengt. Kern is dat de feedbackprocessen zichtbaar worden. Mensen geven betekenis aan gebeurtenissen en creëren samen nieuwe mogelijkheden. Deze manier van veranderen en vernieuwen kent geen heldere doelen. De wijze van handelen is open. Ik snap nu beter mijn weerstand (niet pluis) bij de proces-planmatige aanpakken. Ik zag het mislukken. Onderwijs is immers een zeer dynamische omgeving.”

In zijn nieuw boek Veranderen als samenspel neemt hij nog meer afstand van de planmatige aanpak om te veranderen. Als de werkelijkheid dynamisch is dan werkt planmatige veranderen niet meer. De toekomst kan immers niet planmatig voorspeld worden. Boonstra zocht naar een nieuwe manier van kijken naar veranderen. Hij vond dat in de speltheorie. Het spelmodel dat hij in zijn boek beschrijft is een manier van kijken naar verandering als continu en doorlopend proces, een manier om beweging op gang te brengen.

Spelers verbeelden zich de toekomst, zoeken hun weg in een onzekere wereld en zetten zich in om hun toekomst gestalte te geven. Vanuit de spelmetafoor gaat het niet om een planmatige verandering met vooropgezette doelen. Het gaat om een collectief zoekproces waarin spelers samenwerken aan organiseren, veranderen en vernieuwen. Daarmee biedt de spelmetafoor een positieve kijk op het veranderen en vernieuwen van organisaties als collectief proces (p. 9).

De inleiding gaat in op de bedoeling van de spelmetafoor en over speelsheid. Het geeft een introductie op alle elementen van het speelveld, die vervolgens in 11 hoofdstukken verder uitgewerkt zijn en voorzien van theoretisch inzichten. Elk hoofdstuk is afgesloten met veranderkundige afwegingen. In het laatste hoofdstuk worden een aantal voorbeelden beschreven.

1. Speelveld verkennen
2. Spelers in kaart brengen
3. Spelambitie verbeelden
4. Spelpatronen doorgronden
5. Spelidee beredeneren
6. Spelidee concretiseren
7. Spelverdeling organiseren
8. Spelvormen inbrengen
9. Spelbeleving ervaren
10. Speler zijn
11. Spelen met het spelmodel

Het spelmodel geeft taal aan veranderingen. De taal die Boonstra gebruikt om zijn spelmodel toe te lichten vind ik aansprekend. Zo bladerend door het boek herken ik vele theorieën en inzichten. In de veranderkundige afwegingen geeft hij taal aan mijn gevoelens die ik soms heb bij veranderingen waar ik mee te maken heb.

Wat gaan we doen? En wie doet er mee?

Dit zijn de kernvragen bij veranderen volgens Boonstra. Deze vragen creëren positieve sfeer en beweging. Iedereen kan meedoen, maar hoeft niet. Begin daar waar ruimte zit en energie bestaat voor veranderen. Veranderen is niet alleen iets van het management, ook leiders, bestuurders, professionals zijn allemaal gelijkwaardige spelers op het speelveld. Het kennen van de historie en de informele organisatie is een belangrijk gegeven bij veranderen (spelpatronen doorgronden), volgens Boonstra. Door beeld en verhaal te maken van het spel worden spelers aan het denken gezet en ontstaat er ruimte voor veranderingen en vernieuwing (p.217). Ook taal is belangrijk, duidelijk maken waar we het over hebben. Boonstra had moeite om zijn taal in het boek aan te passen van planmatige taal in speltaal. Planmatige taal zit diep in ons. Ook veroorzaakt door externe partijen die plannen willen om te waarborgen wat gaat gebeuren. Controle is een illusie in een dynamische omgeving, zegt Boonstra in de podcast.

Volgens Boonstra zijn er een aantal misvattingen over veranderen, hij noemt oa.:

• de noodzaak van urgentie is achterhaald en gebaseerd op de onjuiste veronderstelling dat mensen alleen in beweging komen als er urgentie wordt ervaren;
• inschakelen van externe adviseurs miskent de kracht en kwaliteit die in de organisatie zelf aanwezig zijn;
• verandering kan je niet managen.

Boonstra begrijpt dan mensen verandermoe zijn geworden van planmatige veranderingen die nooit afgemaakt zijn. Het spelmodel heeft met een andere aanpak te maken. Veranderingen zijn een doorgaande beweging. Het is nooit af. Daarom worden bij het spelen met het spelmodel ook niet meer moe 🙂

Het boek is mooi geïllustreerd met figuren, heeft een rustige bladspiegel en is voor zien van een literatuurlijst, eindnoten en een register.

Ik ken verschillende Did you know?-versies. Deze trof ik aan op de website behorende bij het boek. De video behoord bij het verkennen van het speelveld. Het blijft een ongewisse toekomst, ook voor het onderwijs.

Of dit de werkelijkheid is in 2028? Het jaar dat ik met pensioen ga, of misschien ook niet. We zullen het zien. Ondertussen blijven we maar spelend veranderen. Dan blijft het leuk 🙂

Wat gaan we doen?

Groet,
Judith