Dag Marcel,

Enige tijd geleden ben ik tijdens een autorit naar Wiesbaden aan een blogpost over angst en vertrouwen. Het was me tot nu toe niet gelukt om het uit te werken. Nu neem ik de tijd om te delen over hetgeen dat me in die zaterdageditie van de NRC opviel:

Of ik toen las over de Panama papers, het referendum, de vluchtelingenproblematiek, de eindtoets of onderwijs #2032, je voelt de angst en het gebrek aan vertrouwen. Het bevestigt mijn umheimisch gevoel van de laatste maanden. De afrekencultuur viert hoogtij. Bas Heijne verwoordde het treffend rondom de zwijgcontracten in de gezondheidszorg.

Het is een heilloze spiraal – de verdoezelaars hekelen de agressieve afrekencultuur; de kwade burger verafschuwt de groeiende afdekcultuur, met het zwijgcontract als ultiem symbool. Naarmate de roep om meer transparantie harder klinkt, en alle menselijke verhoudingen en handelingen in statistieken, in cijfers en tabellen worden uitgedrukt, groeit de verleiding om die feiten naar je hand te zetten, of ze weg te moffelen.
Hoe doorbreek je dat? Door de totale transparantie af te dwingen, door alles en iedereen constant te monitoren en te evalueren? Maar juist die houding schept een klimaat van hardnekkige achterdocht en duikgedrag. Zoals iemand tijdens een van die bijeenkomsten van de week opmerkte: omdat men onder een vergrootglas ligt, gaat men zich verschuilen in procedures, dan kan je immers nergens op afgerekend worden. Dan krijg je geen vertrouwen, maar angst.
Je zou willen dat het als een kwestie van moreel besef wordt gezien – het ziekenhuis dat inziet dat een ernstige medische fout niet per contract „geregeld” kan worden. En een samenleving die accepteert dat niet ieder incident een teken aan de wand hoeft te zijn, dat nog meer controle en transparantie het vertrouwen eerder nog verder ondermijnt dan versterkt.
Maar juist het gebrek aan moreel besef wordt door iedereen gelaakt – bij de ander.

Is dat zo? Ondermijnt transparantie het vertrouwen? Ik vraag het me af. Je weet dat openheid voor mij een belangrijk thema is. Als je uitlegt waarom je iets doet, dat kan transparantie toch alleen maar bijdrage aan vertrouwen? Overal gaat wel eens wat mis. Als je maar eerlijk bent, enige zelfkritiek of reflecterend vermogen is voor iedereen, voor iedere instelling in welke situatie dan ook wel wenselijk.

Het lijkt wel of we elke risico in het leven willen vermijden. We willen op safe spelen. Er lijkt op alle niveau’s zo’n angst om iets niet te goed te doen, om afgerekend te worden. Om publieke aan de schandpaal te worden genageld (en door de sociale media is de impact enorm). Daarom wordt overal steeds meer ingezet op toezicht, op het meten en bijhouden van resultaten. Zo ontstaan ranglijstjes van beste ziekenhuizen, van beste scholen, van … Als zorginstelling wil je geen negatieve publiciteit daarom stel je zwijgcontracten op. Als onderwijsinstelling worden van het ministerie hoge studierendementen verwacht, dat als resultaat heeft dat goed aan de poort geselecteerd wordt. Want we willen wel goed scoren in de keuzegids, op de NSE.

Controle houden door te vertrouwen op cijfers, angst voor het dreigende en onbekende het lijkt een maatschappelijke sluipmoordenaar die ons verlamt. Terwijl ik daar tegenover zoveel inspirerende verhalen hoor over hoe we in verbinding en vertrouwen samen zoveel meer kunnen bereiken. Hebben de Myriam Lieskamp‘s, Melvin Redeker‘s, Boonstra‘s, de Filip Dochy’s en de vele vele anderen het dan zo mis? Ik geloof het niet.

Kijk, de wereld kan ik niet verbeteren. Zelfs Nederland of het Nederlandse onderwijs is een brug te ver voor me 🙂 . In mijn werk heb ik ook last van de afrekencultuur, maar ook hier is mijn cirkel van invloed beperkt 🙂 Ik heb hierover al vaker geblogd. Als ik tegen die muur van angst en wantrouwen aanloop, probeer ik het te benoemen, probeer ik te handelen vanuit mij eigen waarde en normen van open communiceren en kennis blijven delen: practice what you preach. Maar o wat vind ik dat bij tijd en wijle lastig.

En in al die angst voor het onbekende en onzekerheid heb ik het gevoel dat we steeds minder naar elkaar luisteren. Ik hoop dat in plaats van discussies met polariserende standpunten we weer eens in dialoog gaan met elkaar. Dat we luisteren en leren van andersdenkenden, van andermans kennis, ideeën en oplossingen. Dat het ‘mij’ – ‘zij’ houding ombuigt naar ‘wij’. Op zoek naar gemeenschappelijkheid. We kunnen zoveel meer samen bereiken. Die dialoog dient volgens mij ook bij Zuyd te worden gevoerd. Laten we elkaar die trage vragen maar eens gaan stellen.

Judith