Hoi Marcel,
De Vereniging Hogescholen is al enige tijd bezig het gesprek over Bildung aan te zwengelen binnen het hbo. Bildung staat sowieso reeds langer op de agenda binnen het onderwijs. De Onderwijsraad heeft in maart 2011 een bundel essays over vorming in het onderwijs uitgegeven (met daarin ook een bijdrage van onze CvB-voorzitter Karel van Rosmalen). Bussemaker zei onlangs: “De universiteit is geen bedrijf, de hogeschool geen fabriek, de student geen klant”. Ook Biesta (kwalificatie, socialisatie, subjectivering) wordt vaker geciteerd in de discussie over goed onderwijs, zoals in het onlangs gepubliceerde strategische agenda 2025 van de Vereniging Hogescholen. Nadat andere hogescholen ons voorgingen (zoals InHolland) was gisteren het Bildungs debat bij Zuyd. Een selecte club van lectoren, collega’s uit de lectoraten en dienst O&O gingen in debat met studenten. Opvallend vond ik de aanwezigheid van het bisdom in de persoon van hulpbisschop Everard de Jong. In mijn blog over goed onderwijs schreef ik ook dat de traditionele kaders over waarden en normen verdwenen zijn door de ontkerkelijking, waardoor de vraag “waartoe zijn wij op aard” in een ander perspectief moet worden beantwoord.
De middag begon met een voordracht van Theo Geene getiteld: “Het moet kunnen: het verlangen om in de wereld te zijn”. Hij nam ons mee met diverse filosofische terzijdes in de geschiedenis van Bildung en het belang ervan in het onderwijs. Hij gaf ons ook nogal wat leestips mee, zoals Kant, Plato, Socrates, Heinrich Heine.
Bildung gaat over zelfontplooiing waarbij kritisch denken en moreel oordelen centraal staat. Taal is hierbij volgens Maarten Dorman belangrijk: “Taal, zo is de redenatie, is een instrument om de werkelijkheid te beschrijven. En aangezien onze waarnemingen subjectief zijn, is ons beeld van de werkelijkheid subjectief. Aan het gesproken woord gaat taal, als systeem met regels, vooraf.” Maar ons onderwijs is ver-economiseerd. Martha Nussbaum schrijft in Niet voor de winst over de spanning tussen Ausbildung (beroepsgericht) en Bildung (persoonsvorming). Bas Heijne schreef in de NRC over de managementtaal (de taal van de meetbaarheid) die zo in ons onderwijs is doorgedrongen. Student worden als economische en boekhoudende consument gezien en behandeld. Inderdaad, zegt Theo Geene, de hogeschool heeft een zakelijke relatie met de student. De hogeschool is een dienstverlener die er voor zorgen dat alle faciliteiten goed geregeld zijn. De student heeft ook een leerrelatie waarbij de hogeschool een opleidende didactische taak heeft. Maar de hogeschool heeft ook een pedagogische rol om de student als adolescent te begeleiden naar zelfstandigheid. De persoonlijke ontwikkeling van de student behoeft zeker aandacht.
Hoe kunnen we Bildung meer een plek geven in ons onderwijs? Vooral door het stellen van ‘trage vragen’. Dit zijn uitnodigende vragen die je terugbrengen naar de kern waarom je dingen doet zo doet, vragen die je tot nadenken zet als eigenaar van jouw leven. Door het stellen van trage vragen wordt een kritische houding ontwikkeld. Zinvolle reflectie en burgerschapsvorming werden hierbij ook genoemd. Hoe dat nu op te nemen in het curriculum, werd in het debat erna uitgebreid besproken. Ik denk dat Theo Geene het aan het juiste eind heeft door te stellen dat we hierbij vooral moeten kijken naar het verborgen curriculum. Dat deze oneindelijk veel krachtiger is dan het formele curriculum (Volgen van den Akker: intended (beoogd), implemented (uitgevoerd) en attained (bereikt)) hebben we al veel vaker ervaren (zie ook mijn blog hierover). Tot slot zei Theo Geene nog iets over toetsen (o gruwel) en gelukkig was zijn conclusie dat Bildung gaat om een houding en niet om kennis. Houding kan je niet toetsen, wel beoordelen :).
Tot slot moesten van Theo vooral ook nog het boek van Rob Riemen lezen: Adel van de geest.
Vervolgens begon het één uur durend debat onder leiding van Eric van de Luijtgaarden. Hij zette wel de toon om Bildung te positioneren als een ‘beschavingsoffensief”. Opvallend vond ik dat dit debat niet zo ‘waardenvrij’ werd gevoerd. Er werd nogal gechargeerd “de studenten ….” en de aannames vlogen ook rond mijn oren, o.a. over de veranderende samenleving onder invloed van technologie 😦
De discussie kwam op een gegeven moment wel erg op hoe dit nu te verankeren in het curriculum. Moeten we de studie beginnen met een vormingsjaar? Vak filosofie/ehtiek invoeren? Of het vak burgerschapsvorming? Ervaring van docenten is dat studenten hier het belang niet van inzien. Studenten erkende dat de meerwaarde van deze vakken pas in hun latere leven duidelijk werden. Moeten maatschappelijke stages misschien ingevoerd worden? Het Commin-project van de Hotelschool werd hierbij als voorbeeld genoemd waarin studenten vanuit hospitality (houdingsaspecten die bij hun professionele ontwikkeling horen) in 90 uur een project voor hun omgeving uitvoeren. Maar is Bildung niet iets wat je moet voorleven? Wat is dan de rol van jou en mij, van docenten hierbij? Die vraag werd terecht gesteld door Marcel van de Klink. Bij de HU is een lectoraat normatieve professionalisering die in haar manifest schrijft:
Normatieve professionalisering is de dialogische ontwikkeling van de beroepsdimensie, waarin de docent zich bewust is van de existentiële aspecten van het werk. Dat wil zeggen dat hij de uniciteit herkent van het appel dat op hem gedaan wordt door de ander (de student). Hij probeert, met erkenning van de eigenheid van zichzelf en van de ander voor wie hij verantwoordelijk is tot goed handelen te komen.
Zie mijn eerder blog hierover waarin ik schrijf: Dit betekent voor docenten dat zij ook naast hun instrumentele professionalisering (vakkennis, pedagogische-didactische vaardigheden, ict-competenties) ook zijn/haar persoonlijkheid moet blijven ontwikkelen. Daarvoor is het zo belangrijk te reflecteren op je eigen levensloop, je normen, waarden en overtuigingen. Hoe beter je je jezelf kent als docent, hoe beter je kunt omgaan dilemma’s en veranderingen. Van onze studenten verwachten we dat ze kunnen reflecteren, dan mogen we dat zelf toch wel ook doen? We praten vaak over de 21st century skills, één daarvan is burgerschapsvorming (sociale en culturele vaardigheden).
Hoe nu verder … kwam tijdens de borrel ter sprake. Ik denk dat we de dialoog aan moeten blijven gaan. Dat gebeurt in ons huidige organisatie niet vanzelf. Mensen hebben die ruimte niet of voelen ze niet volgens Karel van Rosmalen in zijn slotwoord. Die vrije ruimte zal dan gecreeerd moeten worden. Het boek van Jos Kessels Vrije ruimte, filosoferen in organisatie die we we ook als leestip meekregen van Theo, kan hier wellicht behulpzaam bij zijn.
Het was een levendig debat met een goede inbreng van de studenten, die terecht vroegen: vraag vraag vraag ons meer, en laat mij mezelf zelf ontwikkelen. De studenten willen meer multidisciplinair samenwerken, met studenten van andere faculteiten. Ik weet Marcel, dat jij dit al vaker hebt geïnitieerd en uitgevoerd, maar organisatorisch werd het je hierbij niet gemakkelijk gemaakt. Daar liggen ook nogal wat kansen. En inderdaad er gebeurt echt best wel veel op het gebied van Bildung, alleen wordt het niet zo geoormerkt en is het niet zichtbaar in de ‘output’.
Tot slot wil ik ook eindigen zoals Theo Geene dat deed met het gedicht van Gerrit Kouwenaar. Laten we nieuwsgierig blijven!
ik heb nooit
Ik heb nooit naar iets anders getracht dan dit:
het zacht maken van stenen
het vuur maken uit water
het regen maken uit dorst
ondertussen beet de kou mij
was de zon een dag vol wespen
was het brood zout of zoet
en de nacht zwart naar behoren
of wit van onwetendheid
soms verwarde ik mij met mijn schaduw
zoals men het woord met het woord kan verwarren
het karkas met het lichaam
vaak waren de dag en de nacht eender gekleurd
en zonder tranen, en doof
maar nooit iets anders dan dit:
het zacht maken van stenen
het vuur maken uit water
het regen maken uit dorst
het regent ik drink ik heb dorst.
Bildung gaat over denken, dus ook over je houding en standpunten over de veranderende omgeving (de VUCA-wereld!). Het gaat om scherpen van de geest. Het verbreden van je horizon. Het stimuleren om studenten te vormen en zichzelf te ontplooien binnen de beroepscontext.
Ik heb me niet gemengd in het debat, maar hopelijk wel een zinvolle 🙂 reflectie geschreven op deze interessante middag. En hiermee toch maar weer aangetoond dat je ook achter een schermpje heel open kunt zijn!
Judith
Mijn andere blogs relateerd aan het Bildung thema
Vind ik leuk:
Like Laden...
2 BE JAMMED 
Een reactie plaatsen
Comments 0