Dag Marcel,

Vorige week vonden in het hoger onderwijs de openingen van het nieuwe studiejaar plaats, vaak worden daar sprekers voor uitgenodigd. Zo ook bij Fontys Hogescholen. Gert Biesta verzorgde daar de opening, en de studenten van de MLI waren daarbij uitgenodigd. Jammer dat ik dat miste 🙂 maar gelukkig kan ik nog inloggen met mijn studentenaccount zodat ik de lezing nog kon bekijken.

Biesta’s boek Het prachtige risico van onderwijs heb ik in bezit  maar omdat ik er geen tijd voor had om te lezen heb ik het uitgeleend aan Olaf. Benieuwd wat hij er van vindt. Toch heb ik al vaker artikelen van Biesta gelezen en is zijn gedachtegoed is me bekend: 1) kwalificatie (het opdoen van kennis en vaardigheden), (2) socialisatie (waarden en normen van een gemeenschap) en (3) subjectivering (persoonlijke vorming tot een zelfstandig, verantwoordelijk en kritisch individu). Ik heb hem al vaker in mijn blogs benoemd. Gert Biesta wordt vaker geciteerd in discussie over goed onderwijs, en dan met name als het gaat over normatieve vragen zoals in het Bildungs debat bij Zuyd. Ook in de kernwaarden zoals beschreven in de strategische agenda 2025 van de Vereniging Hogescholen, zie je zijn gedachtegoed terug.

Biesta begon zijn lezing met het duiden van opvallende ontwikkelingen en verschuivingen in het onderwijs in Nederland. Hij verwees naar zijn publicatie Goed onderwijs en de cultuur van het meten waarin hij de vraag stelt

Meten we wat we waardevol vinden
of zijn we waardevol gaan vinden wat wordt gemeten?

In onderwijsland heerst een onvrede met de afrekencultuur die maar tot zekere hoogte tot verbetering heeft geleid. De meetcultuur met haar schijnzekerheid van cijfers heeft geleid tot een hernieuwde aandacht voor normen en waarden. De vraag die hierbij nu vaak gesteld wordt is: wat is goed onderwijs?  Biesta bedoelt hiermee niet effectief (proces) of excellent (competitie) onderwijs, maar heeft het over waarden en waarderingen.

Biesta constateert ook een ‘ver-lering’ van het onderwijs. In de afgelopen 20 jaar wordt steeds vaker gesproken in termen van leren: gepersonaliseerd leren, levenlang leren, informeel leren, leeromgevingen. Biesta pleit om de discussie terug te brengen naar onderwijs in plaats van leren. De taal van het leren gaat over een (individueel) proces en is abstract. Terwijl onderwijs gaat over inhoud, doel en relaties. Biesta’s theorietje, zoals hij dat zelf noemde:

onderwijs gaat ergens over [aanbieden/verwerven van kennis en vaardigheden],
onderwijs representeert altijd tradities [manieren van doen en zijn] en
onderwijs werkt altijd in op de persoon.

Dat betekent, volgens Biesta, dat het onderwijs daar expliciet verantwoordelijkheid voor dient te nemen. Onderwijs behoort aandacht te besteden aan de reeds eerder genoemde drie deeldomeinen: (1) kwalificatie, (2) socialisatie en (3) persoonsvorming en hoort deze drie domeinen in balans te houden. Dan spreek je volgens Biesta over goed onderwijs. Dit is niet gemakkelijk, want er is altijd spanning tussen deze drie domeinen.

Goed onderwijs vraagt om drie-dimensionaal denken en doen

Dat betekent dat we altijd deze vragen vragen moeten stellen:

• Wat willen we dat onze studenten in ieder van de 3 domeinen bereiken?
• In welke vorm? Hoe ontwikkelen/ontwerpen het onderwijs?
• Hoe gaan we om met de balans. Hoe maken we afwegingen tussen het belang tussen de 3 domeinen?

Dat is complex is en dat het werk van de docent dat ook is, geeft Biesta toe.

Wat betekent dat in het hbo? Wat is goed hoger beroepsonderwijs?
Biesta gelooft niet dat het hbo bij uitstek gericht moet zijn op kwalificatie maar zeker ook op socialisatie (beroepsidentiteit): het inleiden van de student in en verbinden met de beroepscultuur. Goed beroepsonderwijs vereist ook expliciete aandacht voor de richtinggevende waarden van een beroep. Vervolgens legt Biesta uit dat ethisch handelen niet automatisch leidt tot goed onderwijs. De filosofische gedachtegang die hij vervolgend deelde, vind ik lastig te reproduceren, maar ik snapte hem wel. Binnen het 3e domein ‘persoonsvorming’ benoemde Biesta: Bildung, beroepsethiek en vorming tot volwassenheid. Zowel in de opvoeding als in het onderwijs is het onze taak om kinderen / studenten te helpen hun zelfstandigheid bevorderen, ook door los te laten.

Goed onderwijs draait dus ook om identiteitsvorming: ‘hoe je bent‘, maar heeft ook te maken met subjectiviteit: ‘wie je bent’.

Biesta plaatste nog een kantekening bij het veelgehoorde verhaal: het roer moet om, zoals

• de samenleving verandert in hoog tempo (Ja zeg Biesta, voor sommige en in sommige domeinen)
• we weten niet hoe toekomst er uit zal zien. (Volgens Biesta veranderen de normen en waarden over democratie, ecologie en zorg niet snel)

Als we het hebben over waardevol onderwijs moeten we naast begrippen over kenniseconomie, competitie, flexibiliteit, functionaliteit ook termen als democratie, ecologie en zorg toevoegen aan deze referentiepunten.

Onder functioneel hoger beroepsonderwijs verstaat Biesta ‘doen wat er gevraagd wordt‘ en dienstbaar hbo is dienstbaar aan samenleving, werkveld en student. Waardevol onderwijs betekent ook dat je als onderwijs(instelling) niet precies moet doen wat er gevraagd. maar nadenken over de waarden waar je voor wilt staan. En de vraag stellen: Is dat wat goed voor je?

Interessante lezing van Biesta. Ook lastig te volgen soms. Ik was blij dat ik sommige stukken nog eens opnieuw kon beluisteren. Zoals gezegd het was nogal filosofisch van aard. In een gastblog heeft Biesta onlangs een poging tot verdere verheldering gedaan mbt persoonsvorming / subjectificatie. Met onderstaand citaat sluit ik dit blog af. Een mooie overweging voor de rest van de zondag 🙂

In mijn recente werk benoem ik deze hele dynamiek vaak in termen van volwassenheid. Volwassenheid is daarbij niet de uitkomst van een ontwikkelingsproces, maar een manier van in de wereld zijn. Volwassen-zijn betekent dat we niet onze eigen wensen en verlangens (met inbegrip van de wensen en verlangens die we hebben rondom onze identiteit) centraal stellen, maar steeds weer de vraag stellen of wat we wensen en verlangen goed is voor ons eigen leven, ons leven met anderen (democratie) en het leven op een planeet met beperkte mogelijkheden (ecologie). De vraag is, met andere worden, of onze wensen wenselijk zijn en onze verlangens ‘verlangbaar‘. Wat het antwoord op die vraag is, is iets wat ieder van ons uiteindelijk alleen zelf kan bepalen, waarbij we uiteraard ook verantwoordelijkheid dienen te nemen voor het antwoord dat we geven. Een belangrijke taak van onderwijs en opvoeding is om die vraag tot een levende vraag in het leven van kinderen en jongeren te maken – een lastig proces, maar zeker niet onmogelijk.

Judith