Dag Marcel,

Binnen Zuyd is er nog wat werk aan de winkel met betrekking tot Open Access.
Bibliothecaris Lilian van de Burgt is aandachtsfunctionaris voor dit terrein.

Van 22- 28 oktober is het wereldwijd Open Access week. Om ook binnen Zuyd meer aandacht voor Open Access te krijgen heeft Lilian onderstaand bericht geschreven.

26 november 2009 was een belangrijke dag voor de ontwikkeling van het Open Access proces in Nederland.
Op die dag tekende de HBO-raad namelijk de “Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities”. Het idee achter Open Access is simpel.

Onderzoek dat met publieke middelen is gefinancierd, moet open toegankelijk zijn voor iedereen, en niet slechts voor mensen die de steeds duurder wordende abonnementen kunnen betalen.

De afgelopen jaren hebben universiteiten en hogescholen hard hun best gedaan om hun kennisinfrastructuur Open Access toegankelijk te maken. Zo hebben veel hogescholen aansluiting gezocht bij de landelijke HBO Kennisbank, een platform voor excellente afstudeerwerkstukken van studenten, maar ook voor artikelen, rapporten, conferentiebijdragen en andere publicaties van lectoren en medewerkers.

Op de website van Zuyd valt te lezen dat Zuyd een cruciale rol speelt bij de ondersteuning van bedrijven door de ontwikkeling van kennis en innovatie. Deze ontwikkeling, overdracht en circulatie van kennis wordt gestimuleerd door de lectoraten. De lectoraten vormen een belangrijke schakel tussen Zuyd en de ontwikkelingen in het beroepenveld. Elk lectoraat wordt geleid door een lector, een hooggekwalificeerde deskundige met ruime ervaring in onderwijs en onderzoek in een bepaald vakgebied. Binnen de lectoraten wordt onderzoek verricht dat gericht is op het ontwikkelen van praktisch toepasbare kennis voor de regio.
In hoeverre stellen lectoren hun kennis Open Access beschikbaar of zijn ze bereid om dit in de toekomst te doen? Kortom, wat is hun houding ten opzichte van Open Access? Een in het najaar van 2010 uitgevoerd onderzoek van Daan Andriessen (Hogeschool InHolland),samen met collega’s, toont aan dat een ruime meerderheid (67%) van de lectoren positief tot heel positief is over Open Access. Maar liefst 89% is bereid om in de toekomst meer via Open Access te publiceren. Dat is goed nieuws, net als de uitkomst dat 90% wil publiceren op de HBO Kennisbank. Dit in tegenstelling tot wat wel eens gezegd werd dat lectoren niet op de HBO Kennisbank wilden publiceren omdat hun publicaties hier tussen studentprodukten zouden staan.

Hoe staat het nu binnen Zuyd met het Open Access publiceren van lectorenpublicaties op de HBO Kennisbank? De afgelopen twee jaren heeft de bibliotheek goed samengewerkt met enkele lectoraten (CESRT en KenVAK) en zijn alle publicaties (voor zover mogelijk) opgenomen in de repository van de hogeschool. Sommige lectoren hebben zelf contact gezocht met de bibliotheek en ook hun publicaties worden in goed overleg in de repository geplaatst. Voordeel hiervan is dat publicaties niet alleen online openbaar gemaakt worden via de HBO Kennisbank, maar ook automatisch opgenomen worden in Lectoren.nl. Publicaties zijn hier gratis te raadplegen voor een grote doelgroep. Bovendien zijn ze beter vindbaar dan dat ze alleen in vaktijdschriften gepubliceerd worden, o.a. omdat de artikelen vindbaar zijn via zoekmachines als Google en Google Scholar.
Op de site Lectoren.nl vind je bovendien een uitgebreid profiel van de lector (klik op bekijk) en een overzicht van zijn of haar in de databank opgenomen publicaties.

Maar er is meer goed nieuws. Sinds 1 september jl. worden lectorenpublicaties van hogescholen ook getoond in NARCIS, voorheen het platform voor publicaties van universiteiten. Een mooie ontwikkeling. Toch moet er op het gebied van Open Access publiceren nog veel gebeuren. Uit de Monitor Nederlandse Openbare Repositories 2011 van SURF blijkt helaas dat het Open Access publiceren in ons land stagneert. Het aandeel Open Access komt voor weinig universiteiten boven de 20% uit. Ook het HBO presteert onder de maat. SURF stelt als doel dat dit percentage eind 2015 70% moet zijn.
Wat kunnen lectoren bijdragen om dit percentage te halen? In het eerder genoemde onderzoek ‘Lectoren en hun publicaties’ van Daan Andriessen wordt een aantal concrete aanbevelingen gedaan aan lectoren en onderzoekers.
Ook biedt het rapport evt. oplossingen voor knelpunten rond Open Access:

• Geef onderzoekers informatie…
• …en ondersteuning & gemak
• Probeer te verleiden
• Leer onderzoekers de alternatieven kennen
• Creëer alternatieven en koop oude publicaties af
• Stimuleer publiceren op HBO Kennisbank en lectoren.nl
• Onderhandel als hbo met uitgevers maar zie ze ook als partner
• Publiceer auteursversies
• Gebruik allerlei vormen van kwaliteitsborging
• Leer van universiteiten

En geeft het rapport suggesties hoe Open Access kan worden bevorderd en adviseert lectoren en onderzoekers:

• stel de auteursversies van je artikelen beschikbaar. Stuur ze naar de bibliotheek van je hogeschool (Zuyd Bibliotheek) met het verzoek ze op te slaan in de repository van de hogeschool
• informeer je over de mogelijkheden van Open Access publiceren
• teken niet klakkeloos overeenkomsten met uitgevers, maar onderhandel.
  Tip: Maak evt. gebruik van de “Licentie tot Publiceren” van SURF. Deze licentie tracht een balans te creëren tussen de rechten van de auteur enerzijds en de belangen van de uitgever anderzijds.

Zo kan de bibliotheek een rol spelen in de ondersteuning van het logistieke proces:

Hun rol verandert langzaam aan en ze worden verantwoordelijk voor het verzamelen en naar buiten brengen van informatie in plaats van het naar binnen halen (Andriessen)

Dank je wel Lilian voor je bijdrage!
Ik heb nog even door het rapport van Andriessen gescrold en las bij de aanbevelingen voor de bibliotheek:

• Richt een Auteursrecht Informatiepunt in voor onderzoekers. 

Het wordt toch wel tijd dat ons Auteursrechtenloket een formele status krijg! De lectoren willen (zo staat in het rapport te lezen) een aanspreekpunt dat op hoogte is van mogelijkheden om te publiceren, dat persoonlijk advies biedt in de ondersteuning, en dat informatie en scholing over Open Access kan bieden. Zuyd Bibliotheek, specifiek het Auteursrechtenloket wil dat heel graag bieden!

• Zorg ervoor dat alle publicaties van lectoraten worden opgenomen in de bibliotheekcatalogus en/of in de repository. Enerzijds dienen lectoren hiertoe verleid te worden (bied diensten aan), anderzijds dienen er beleidsmatige beslissingen in gang gezet te worden (standaardisatie) en werkprocessen ingericht. Of zit lectoren gewoon voortdurend op de hielen om hun auteursversies naar je op te sturen

Ik denk dat Lilian met de beperkte tijd die zij hiervoor beschikbaar heeft al veel werk heeft verricht.

• Bied een overzicht aan van beschikbare Open Access Journals

Via de e-bronnen databank van Zuyd Bibliotheek is wel het een en ander te vinden maar dat rijtje kan waarschijnlijk wel wat uitgebreid worden.

Lilan vertelt tot slot dat de bereidheid tot Open Access publiceren er wel is bij lectoren, het bewustzijn ook. Alleen dat het bewustzijn van het management van hogescholen hierbij achter blijft. Ook bij Zuyd valt nog een verbeterslag te maken. Het is belangrijk dat het management Open Access publiceren stimuleert en vastlegt in een publicatiebeleid. Zonder een dergelijk beleid blijft OA publiceren te vrijblijvend.

Judith

12 november 2012:
Nog een mooie aanvulling op dit bericht. Een heldere uitleg in een mooie 8 minuten durende Engelstalige video over Open Access.
@via Philip Willems